انتخابات ریاست جمهوری ایران در 28 ژوئن برگزار می شود که پس از کشته شدن دلخراش رئیس جمهور رئیسی در سانحه هلیکوپتر در 29 اردیبهشت، در حالی که وی در سومین سال ریاست جمهوری خود بود، ارتقا یافت.
اصل 6 قانون اساسی ایران بر اهمیت مشارکت مردم در امور سیاسی جمهوری اسلامی تاکید می کند و می گوید: «امور کشور با اتکا به افکار عمومی از طریق انتخابات از جمله انتخابات ریاست جمهوری، نمایندگان جمهوری اسلامی اداره می شود. مجلس مشورتی، اعضای شوراهای محلی و نیز از طریق همه پرسی». قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران مصوب 1358 و اصلاح شده در سال 1368 به همراه پنج قانون انتخاباتی، چارچوب قانونی انتخابات را فراهم می کند.
اصول 114 تا 120 قانون اساسی، نظام انتخاباتی ریاست جمهوری، شرایط نامزدی، حداکثر فاصله بین انتخابات و دوره های انتخاب مجدد را تعریف می کند. بر اساس این مقررات، رای دهندگان 270 نماینده را برای یک دوره 4 ساله انتخاب می کنند و پنج کرسی را برای اقلیت های مذهبی به رسمیت شناخته شده (زرتشتیان، یهودیان و مسیحیان) اختصاص می دهند.
علاوه بر این، مقررات قانون اساسی مربوط به انتخابات پارلمانی، حق رای مستقیم و مخفی را تضمین می کند و به طور گسترده شرایط را برای تعیین حدود حوزه های انتخاباتی ایجاد می کند. اصل 99 مقرر می دارد: «شورای نگهبان نظارت بر انتخابات مجلس خبرگان رهبری، ریاست جمهوری، مجلس (مجلس) و همه پرسی را بر عهده دارد.
این پنج قانون انتخاباتی در کنار قانون اساسی، چارچوب قانونی اداره و نظارت بر انتخابات در ایران را تشکیل می‌دهند:
- قانون انتخابات ریاست جمهوری
- قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی
- قانون تشکیلات، وظایف و انتخابات شوراهای اسلامی و شهرداران
- قانون نظارت شورای نگهبان بر انتخابات ریاست جمهوری در جمهوری اسلامی ایران
- قانون نظارت شورای نگهبان بر انتخابات مجلس شورای اسلامی
قانون انتخابات ریاست جمهوری احکامی را در مورد حق رای، تشکیل و اداره انتخابات، نظام انتخاباتی، ثبت نام و احراز صلاحیت نامزدان، مبارزات انتخاباتی، حل اختلافات انتخاباتی و همچنین تخلفات انتخاباتی و مجازات های آن تعیین می کند.
بر اساس اصل یک، دوره ریاست جمهوری چهار سال از زمان تأیید اعتبارنامه توسط مقام معظم رهبری است. اصل 10 تصریح می کند که رئیس جمهور باید با رأی مستقیم و مخفی مردم انتخاب شود. رؤسای جمهور مجازند فقط دو دوره متوالی را انتخاب کنند، اما این امکان را دارند که پس از یک دوره یک دوره مجدداً انتخاب شوند.
انتخابات ریاست جمهوری در ایران بر اساس سیستم اکثریت مطلق رقابت است که در آن نامزدها برای کسب اکثریت مطلق آرا با یکدیگر رقابت می کنند. بر اساس ماده 14 این قانون، در صورت عدم کسب اکثریت مطلق در دور اول، دور دوم انتخابات در روز جمعه پس از روز انتخابات بین دو نامزدی که بیشترین آرا را دارند، برگزار می شود.
قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی ضوابط و مقررات انتخابات مجلس شورای اسلامی را تعیین می کند. مجلس که معمولاً به عنوان مجلس شورای اسلامی شناخته می شود، مجلسی است تک مجلسی مرکب از 290 نماینده که در حوزه های انتخاباتی تک یا چند نفره انتخاب می شوند. نمایندگان از طریق سیستم رای گیری دو دوری برای یک دوره چهار ساله انتخاب می شوند، بدون محدودیت برای انتخاب مجدد. کاندیداهایی که حداقل یک چهارم آرای ماخوذه در دور اول را کسب کنند به مجلس راه می یابند. اگر یک یا چند نامزد در دور اول به این آستانه نرسند، دور دوم رای گیری انجام می شود.
قانون انتخابات شوراهای محلی که در سال 1378 توسط قوه مقننه تصویب شد، مشتمل بر پنج فصل است که به موضوعاتی از قبیل تشکیلات شوراها، برگزاری انتخابات، اختیارات و وظایف شوراها و نحوه رسیدگی به تخلفات مربوط به شوراها می پردازد. بر اساس ماده 1 شوراهای محلی وظیفه «پیشبرد برنامه‌های اجتماعی، اقتصادی، عمرانی، بهداشت عمومی، فرهنگی و آموزشی بر اساس نیازهای محلی» را بر عهده دارند. علاوه بر این، قانون یک دوره چهار ساله را برای اعضای شورا تعیین کرده و شرایط جمعیتی را برای ترکیب شوراها در سطح روستا، بخش، شهرستان و استان تعیین می کند.
قوانین ناظر بر نظارت شورای نگهبان در انتخابات ریاست جمهوری و مجلس، مکمل اصل 99 قانون اساسی است. این قوانین که در سال‌های 1364 و 1365 تصویب شد، حقوق نظارت شورای نگهبان را اعطا می‌کند و سطوح کمیته‌های نظارتی را که برای هر انتخابات تشکیل می‌شود، مشخص می‌کند. علاوه بر این، آنها ترکیب، وظایف و محدودیت های قدرت این کمیته ها را مشخص می کنند.
نهادهای مسئول مدیریت انتخابات
در ایران دو نهاد مسئولیت مدیریت فعالیت های مربوط به انتخابات ریاست جمهوری و مجلس را بر عهده دارند: شورای نگهبان و وزارت کشور. شورای نگهبان اختیار نظارت و نظارت دارد
